بسم الله الرحمن الرحیم

از دیدگاه امام(ره)، رهبر حکیم انقلاب، قانون اساسی، عقل و منطق

شورای نگهبان؛ نظارت استصوابی یا استطلاعی؟

اظهارات اخیر دکتر حسن روحانی در جمع استانداران درباره شورای نگهبان انتقادهای زیادی را به همراه داشت. روحانی در بخشی از سخنان خود اظهار داشت: «شورای محترم نگهبان ناظر است نه مجری. مجری انتخابات دولت است. دولت مسئول برگزاری انتخابات است و دستگاهی هم پیش بینی شده که نظارت کند تا خلاف قانون صورت نگیرد. شورای نگهبان چشم است و چشم نمی تواند کار دست را بکند، نظارت و اجرا نباید مخلوط شوند، باید به قانون اساسی کاملا توجه و عمل کنیم … مگر مجلس اول پس از انقلاب اسلامی که در آن زمان حتی شورای نگهبان وجود نداشت و همه گروهک های مخرب در آن حضور داشتند بهترین مجلس تاریخ آن کشور نبود». این بخشی از سخنان رئیس جمهور در جمع استانداران می باشد. شاید اگر یک شخص عادی و ناآگاه نسبت به مسائل سیاسی این صحبت ها را بیان می کرد تعجب برانگیز نبود اما این صحبت ها و اظهارات  رئیس جمهور و یک حقوقدان و کسی است که سال ها در رده های بالای نظام مسئولیت های مهمی داشت و با همین نظارت استصوابی شورای نگهبان توانست پا به عرصه انتخابات ریاست جمهوری که سرانجام با پیروزی وی همراه شد، بگذارد.

گهگاهی بحث هایی درباره نظارت شورای نگهبان در محافل و گروه های سیاسی نیز مطرح می شود و این اظهارات سابقه ای طولانی دارد و  حتی زمانی عده ای در اعتراض به این نظارت شورای نگهبان دست به تحصن در مجلس و فرستادن لوایح دوقلو به مجلس برای حذف نظارت استصوابی شورای نگهبان زدند و حتی تهدید به خروج از حاکمیت را مطرح کردند و در مقطعی بحران های بسیاری برای کشور آفریدند. در سال ۸۸ نیز عدم تمکین به رای شورای نگهبان یکی از دلایلی بود که موجب شد کشور ۸ ماه درگیر فتنه و آشوب و خسارت شود. میرحسین موسوی در بیانیه خود پس از حرمت شکنی عاشورا درباره نظارت استصوابی شورای نگهبان مطالبی را مطرح کرد که گویی رئیس جمهور محترم باز همان حرف ها را با رنگ و لعاب جدیدی تکرار می کند. در قسمتی از بیانیه میرحسین موسوی پس از حرمت شکنی عاشورا چنین آمده است: «تدوین قانون شفاف و اعتماد برانگیز برای انتخابات ها به نوعی که اعتماد ملت را به یک رقابت آزاد و منصفانه و بدون خدعه و دخالت قانع سازد. این قانون باید شرکت همه ملت را علی رغم تفاوت در آراء و اندیشه ها تضمین کند و جلوی دخالت های سلیقه ای و جناحی دست اندرکاران نظام را در همه سطوح منتفی سازد. مجالس اولیه انقلاب می تواند به عنوان الگویی مورد توجه قرار گیرند».

اما دو نظارت برای شورای نگهبان مطرح می شود: نظارت استصوابی و نظارت استطلاعی. نظارت استصوابی شورای نگهبان شامل تمام مراحل اجرایی انتخابات اعم از احراز  یا عدم احراز صلاحیت داوطلبان و نظارت بر انجام صحیح انتخابات، اتخاذ اهرم های نظارتی موثر برای جلوگیری از هرگونه تقلب در انتخابات و نیز تایید یا رد صحت نتایج انتخابات می باشد. اما در نظارت استطلاعی وظیفه شورای نگهبان فقط اطلاع و آگاهی از روند انتخابات می باشد. اما در این نوشتار سعی داریم نظارت شورای نگهبان را طبق قانون اساسی و نظر حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری بررسی کنیم:

۱٫طبق اصل ۹۹ قانون اساسی “شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آرای عمومی و همه پرسی را بر عهده دارد” و همچنین طبق اصل ۹۸ قانون اساسی “تفسیر قانون اساسی به عهده شورای نگهبان است”. شورای نگهبان در سال ۱۳۷۰ نظر تفسیری خود را در زمینه اصل ۹۹ قانون اساسی چنین اعلام کرده است: «نظارت مذکور در اصل ۹۹ قانون اساسی استصوابی است و شاما تمام مراحل است اجرایی انتخابات از جمله تایید یا رد صلاحیت کاندیدا می باشد».

۲٫اما با مراجعه به سیره حضرت امام(ره) نیز می توان به نظارت استصوابی شورای نگهبان پی برد. در اولین قانون انتخابات مصوب سال ۱۳۶۲ و در زمان حیات حضرت امام(ره) موادی مشاهده می شود که نظارت استصوابی شورای نگهبان را تایید می کند. مثلا در ماده ۳ این قانون آمده است: «نظارت بر انتخابات به عهده شورای نگهبان است. این نظارت عام و در تمام مراحل و در کلیه امور مربوط به انتخابات جاری است». یا بر اساس ماده ۶۹: «افرادی که از نحوه برگزاری انتخابات شکایت داشته باشند، می توانند ظرف هفت روز از نتایج اخذ رای، شکایت خود را به دبیرخانه شورای نگهبان اعلام کنند». همچنین قابل ذکر است که در زمان مجلس اول، شورای نگهبان صلاحیت عده ای از نمایندگان را نیز احراز نکرد و با مخالفت امام(ره) نیز مواجه نشد که این خود حاکی از نظارت استصوابی شورای نگهبان است که شامل تمامی مراحل اجرایی انتخابات می باشد.

۳٫مقام معظم رهبری نیز در دیدار جمعی از دانشجویان بسیجی مورخ ۰۵/۰۳/۱۳۸۴ درباره نظارت استصوابی شورای نگهبان فرمودند : «آمریکایی ها-مثل یاوه گوییهای همیشگی شان- باز شروع کردند که فلانی باید بیاید، فلانی باید نیاید؛ به شما چه نادان ها؟ نمیدانند که هر چه بگویند، مردم عکس اش عمل می کنند. می گویند: چرا نظارت هست؟ چرا فلان دسته نتوانسته اند بیایند؟ چرا فلان کس نتوانست بیاید؟ در کشورهای خودشان انواع و اقسام نظارت های استصوابی غلیظ به شکل های پیچیده وجود دارد. در کشورهای غربی همه جا موانع حذفی فراوان وجود دارد. الان در امریکا یک نفر را نشان بدهند که در طول دویست سال گذشته بیرون از دو حزب معروف امریکا سرکار آمده و رئیس جمهور شده. این معنایش چیست؟» همچنین ایشان در دیدار دانشجویان در دانشگاه صنعتی شریف مورخ ۰۱/۰۹/۱۳۷۸ در پاسخ به سوال دانشجویی که پرسیده بود: “آیا محروم شدن شهروندان از حق طبیعی انتخاب شدن به وسیله نظارت استصوابی، باعث بی اعتماد شدن مردم به پایه های نظام نمی شود؟” فرمودند:«جواب من این است که نه، نمی شود؛ چون نظارت استصوابی یک قانون است و نبایستی کسی از عمل به قانون گله ای داشته باشد. این نظارت شورای نگهبان طبق قانون و متکی به قانون اساسی است. پایه ها و ریشه هایش در قانون اساسی است و در قانون عادی هم همان تایید شده است و وجود دارد. این نظارت هم برای شهروندان عادی و معمولی نیست؛ این برای آن است که یک آدم مضر و یک آدم بد، به این مرکز حساس وارد نشود. این نظارت استصوابی مخصوص مجلس که نیست؛ در مورد ریاست جمهوری هم هست».

۴٫در کنار ادله ی قانونی و بیانات راهگشای امام خمینی(ره) و رهبر عزیز انقلاب، عقل نیز حکم می کند که نهادی مسئول بررسی صلاحیت داوطلبانی باشد که قصد دارند پا به عرصه انتخابات بگذارند و سکان دار مسائل کشور باشند. این مسئله مختص به ایران نیست و در همه کشورهای دنیا نهادهایی وجود دارند تا صلاحیت داوطلبان را برای شرکت در انتخابات تایید کنند و طبیعتا افرادی که با سیاست های این کشورها سازگاری ندارند نمی توانند به انتخابات ورود پیدا کنند و این امر در کشور ما طبق قانون اساسی به شورای نگهبان محول شده است. برای مثال: برای تأیید صلاحیتِ افرادی جهت تحصیل در رشته ی هوا – فضا و خاصاً خلبانی و دیگر مشاغل حساس و حتی عادی، می بایست تست سلامتی جسم و روح و روانی گرفته شود و از چندین مرحله سخت و حساس همانندِ مصاحبه و آزمون و غیره گذشته تا برای این کار یا رشته تأیید شود؛ حتی انجام تحقیقات میدانی از همسایگان، فامیل، هم کلاسی ها و اساتید نیز انجام می شود. به دلیل اینکه این فرد قرار است یک هواپیما با چند ده یا چندصد مسافر را از زمین بلند کرده و با دقت کامل مسافران را صحیح و سالم به مقصد برساند. آیا نباید برای یک رئیس جمهور و یا یک نماینده نیز مراحل قانونی در نظر گرفته شود تا انسان هایی سالم و صادق تأیید شوند که قرار است جامعه ای۸۰ میلیونی را مدیریت کنند؟ آیا می توان کسانی را تأیید کرد که به لحاظ جسمی معتاد یا به لحاظ روحی، بیمار روانی باشد؟ یا به لحاظ سیاسی اساسا به نظام سیاسی متعهد نباشد؟ یا به لحاظ دینی، اهل دین و دیانت نباشد؟ بر فرض جواب آری برای این سؤالات کاملاً بدیهی، کدام نهاد می بایست این وظیفه را برعهده بگیرد؟ در تمام نظام های سیاسی سراسر دنیا این چارچوب وجود دارد و نهادی نیز مسئولیت این کار را برعهده می گیرد. جای تعجب است افرادی به اصطلاح حقوقدان، این مسئله ی کاملاً بدیهی را نادیده می گیرند! چرا در زمانی که دولت در دست طیف مخالف آقای رئیس جمهور قرار داشت ایشان همین تز را ارائه نکرد؟

اما در پایان ضمن یادآوری نصایح حضرت امام(ره) درباره شورای نگهبان یادآور می شویم که تضعیف شورای نگهبان، همانند کسانی که در سال ۸۸ چنین عملی انجام دادند، چیزی جز آب در آسیاب دشمن ریختن و ایجاد حاشیه برای کشور نتیجه ای ندارد و امیدواریم که همه در چارچوب قانون حرکت کنیم و با برگزاری انتخابات پرشور و بدون حاشیه، مایه سربلندی و عزت کشورمان در عرصه بین المللی شویم: “شورای نگهبان مورد تایید اینجانب می باشند. شورای محترم نگهبان که حافظ احکام مقدس اسلام و قانون اساسی هستند، مورد تایید اینجانب می باشند و وظیفه آنان بسیار مقدس و مهم است و باید با قاطعیت به اعمال خود عمل نمایند. البته توجه به اهمیت حفظ نظام جمهوری دارند که با آن هیچ حکم و امری مزاحمت نمی کند و برای حفظ آن از هیچ کوششی نباید مضایقه کرد و معلوم است آقایان با تعهدی که دارند تحت تاثیر هیچ جوی واقع نمی شوند”. صحیفه امام ج۱۹ ص ۱۵۵ . یا آنجا که می فرمایند:“هر کس بگوید شورای نگهبان کذاست مفسد است”.

والسلام

مجتبی داوری – بهبهان